Marc Dillen en prof. Johan Albrecht over bouwvacatures en de werkzaamheidsgraad

Partijvoorzitters over de nood aan bouwpersoneel

Teamwerk op een bouwplaats in Nazareth (ill. Stadsbader)

Knelpuntberoepen

Als we kijken naar de gevraagde beroepsprofielen in de sector dan zijn zowel de hoogopgeleide als midden- en laaggeschoolde beroepsprofielen zeer gegeerd. Op de VDAB-knelpuntenlijst van 2023 zijn er ondertussen 66 knelpuntberoepen te vinden in de bouw- en installatiesector. Daarbij gaat het o.a. om werfleider, calculator bouw, technici HVAC, diverse installateurs in de bouw, schrijnwerkers, dakdekkers, wegenwerkers, bekisters, metselaars en bouwplaatsmachinist. Nieuwkomers op de knelpuntenlijst zijn bodemonderzoeker, installateur van liften en aansluiter waterleidingen. De lijst wordt ook elk jaar langer. 

Bouwbedrijven zijn niet meer op zoek naar de witte raaf, maar werven mensen aan op basis van hun motivatie en leergoesting. Kennis kan voor een groot deel op de werkplaats worden aangeleerd, de sector investeert aanzienlijk in mentorschap. Toch botsen we hier ook op grenzen: startende werknemers bezitten vaak nog onvoldoende vakkennis, werkgevers kunnen enkel nog rekenen op taal- en jobcoaching, maar kunnen geen gebruik meer maken van het VDAB-opleidingsaanbod voor werknemers.  E-learningmodules voor werknemers zijn zeker waardevol, maar kunnen beroepsgerichte opleidingen tot bouwplaatsmachinist of torenkraanbestuurder niet vervangen. We vragen dan ook dat VDAB, complementair aan de werking van de private markt, zijn opleidingsaanbod terug openstelt voor werknemers. 

Nieuwe evoluties en profielen

Daarnaast zijn er ook nieuwe beroepen die opgang maken onder impuls van vergroening en energetische transitie zoals aansluiter warmtenetten, expert en technicus hernieuwbare energietechnieken, sloop- en demontageprofielen of door impuls van de digitalisering wordt er ook een toenemende vraag gecreëerd naar gespecialiseerde krachten zoals dronepiloten, BIM-modelleurs, 3D-betonprinters en algemene administratieve en coördinerende profielen in het bouwbedrijf. 

De vergroening en energietransitie en tegelijkertijd de opmars van digitalisering en artificiële intelligentie (AI) maken dat de werkprocessen, technieken alsook de competenties van de medewerkers ingrijpend veranderen. Een opleidingsoffensief is nodig: zowel in het secundair als hoger onderwijs moeten de leerinhouden aangepast en geüpdatet worden. Daarnaast moeten we ook investeren in een gunstig leerklimaat waarbij werknemers gestimuleerd worden om zich bij of om te scholen.   

Bijdrage van bouw aan activeringsgraad tot 80%

Steunpunt Werk becijferde dat er 90.000 extra werkenden nodig zijn om tegen 2030 een werkzaamheidsgraad van 80% te halen. Deze 90.000 extra werkenden zullen over een periode van 8 jaar door de VDAB en zijn partners geactiveerd worden. Dit komt neer op een 11.250 extra werkenden per jaar.

De bouwsector kan potentieel tegen 2030 een vijfde van die bijkomende activeringsgraad tot 80% invullen, mits de nodige hefbomen worden voorzien. Vandaag alleen al heeft de sector om en bij de 7.000 langdurig openstaande vacatures als gevolg van de vele knelpuntberoepen in de sector. Daarnaast heb je de energietransitie en de uitdagingen om future-ready te bouwen en het duurzaam (her-)gebruiken van grondstoffen, die minstens 20.000 extra arbeidsplaatsen met zich meebrengen tegen 2030. Dat komt neer op ruim een vijfde van de 90.000 jobs die leiden tot een activeringsgraad tot 80%.

Volgens Embuild Vlaanderen dient de ambitie van de VDAB erop gericht te zijn om de 11.250 extra werkenden per jaar zoveel mogelijk te leiden naar de knelpuntberoepen. Heel wat bouwberoepen staan bovenaan die lijst. Daarom moeten de inspanningen en de activering door de VDAB in verhouding zijn tot de sectorale behoeften. Concreet betekent dat dat VDAB nog veel meer moet inzetten op werkplekleren en ingroeibanen om mensen aan te trekken naar jobs in de bouwsector en hun kennis en vaardigheden op te krikken.

Maar momenteel blijft de bouwsector voor een deel afhankelijk van gedetacheerde arbeidskrachten: 31% van bouwarbeiders is gedetacheerd. Deze arbeiders komen steeds meer van buiten de EU. Ook doen werkgevers meer en meer beroep op de gecombineerde vergunning voor knelpuntberoepen. De aanwervingsprocedure voor buitenlandse arbeidskrachten (niet-EU) dienen dan ook aan belang te winnen in het kader van de toelating tot arbeid sneller en eenvoudiger kan verlopen in het kader van de knelpuntberoepen. Daarnaast zal het belang van het aantrekken van potentiële arbeidskrachten uit Brussel en Wallonië, binnen en buiten de Europese Unie alleen maar toenemen en hebben werkgevers hier ook nood aan ondersteuning en soepele procedures.

De Vlaamse bouwsector geeft werk aan meer dan 130.000 arbeidskrachten en omvat bijna 6% van de arbeidsmarkt. In de toekomst blijft de vraag naar bouwpersoneel fors toenemen als gevolg van het vertrek van de babyboomers en het toenemende belang van nieuwe bouwberoepen dankzij de Europese Green deal en de Vlaamse klimaatdoelstellingen, aangezwengeld door de toenemende digitalisering en automatisering. Maar we zien een steeds krapper wordende pool van arbeidskrachten. De Vlaamse werkzaamheidsgraad blijft stijgen en het aantal werkzoekenden ligt historisch laag. Embuild Vlaanderen vraagt daarom een doorgedreven toekomstbeleid waar we alle instroomkanalen ten volle inzetten om arbeidskrachten naar onze sector te leiden.  

Nijpend tekort  

Terwijl het aantal vacatures in Vlaanderen de laatste maanden gestaag vermindert, blijft de bouw een recordcijfer van meer dan 22.000 nieuwe vacatures in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk gewest optekenen. Daarvan staan er om en bij de 7.000 gedurende lange tijd open. Ook in de toekomst blijft de vraag naar meer personeel in de bouwsector groot. Als gevolg van de babyboomers die massaal op pensioen gaan tussen vandaag en 2030, voorspellen simulaties een vervangingsvraag van 25-30% van de bestaande arbeidskrachten.

Maar ook het realiseren van de energierenovaties, de uitdagingen om future-ready te bouwen en het duurzaam gaan (her-)gebruiken van grondstoffen, creëren een nieuw elan en een uitbreidingsvraag.

Gezien de energietransitie becijferde VEKA in het BE-REEL rapport dat er tegen 2030 17.200 à 20.800 bijkomende arbeidsplaatsen in de bouw nodig zijn. Tegen 2045 zal dit benodigde aantal oplopen tot 28.800 à 38.000 menskrachten. Ten opzichte van de huidige tewerkstelling is dit een toename met 9 à 11% tegen 2030 en met 15 à 20% tegen 2045. Opgeteld bij de toekomstige vervangingsvraag van 15.000 à 23.000 jobs per jaar is een raming van 30.000 extra jobs in de Vlaamse bouwsector tegen 2030 en meer dan 40.000 tegen 2045 geen overschatting. Zeker gegeven de huidige tekorten, de vergrijzing van de bestaande mankracht en de verwachte aanzienlijke stijging van de vraag naar renovaties. Intussen gaat de instroom van jongeren in het secundaire en hoger bouwonderwijs jaar na jaar achteruit. 

#WERFze

"Ongeacht diploma’s of werkervaring krijg je heel wat kansen in de bouw. Niet alleen zijn de lonen voor o.a. bouwarbeiders bij de hoogste, maar je krijgt binnen het bedrijf gerichte opleidingen om de stiel te leren. Voorts gaat werken in de bouw gepaard met heel wat afwisseling en werken in team. De laatste technologieën maken hun opgang, er is heel wat digitalisering en innovatie. En er zijn steeds meer hulpmiddelen die het werk een stuk lichter kunnen maken. Dat alles maakt ook deel uit van de campagne #WERFze Daarnaast komen in die campagne de vele mogelijkheden aan bod voor masters en bachelors in de bouw. Ook hoger opgeleiden zijn immers veelgevraagd in de bouwsector.”

Het aanbieden van duale richtingen in het volwassen- en hoger onderwijs, zoals in de buurlanden met een dichte verwevenheid van bedrijfswereld en onderwijs kan ook helpen om het imago van duaal leren en handenarbeid te verbeteren.  

Ook bij de leerkrachten, CLB en de ouders heerst er nog te vaak een verouderd beeld van de bouwberoepen of zijn de jobkansen in de bouw volledig onbekend. Ze zijn niet op de hoogte van de goede arbeidsomstandigheden en loonvoorwaarden van iemand die vakmanschap heeft. Deze vakkennis wordt rechtstreeks aangeleerd door de mentor aan de jongere op de werkvloer. De pensioneringsgolf van vakmensen en de steeds lagere instroom van jongeren in het beroep, maakt dat veel vakkennis zal verloren gaan.  

De maatschappij heeft vandaag te weinig besef van de centrale rol die de bouwsector in de energietransitie of de warmtepompwave kan of moet spelen en hoe jongeren door te kiezen voor het bouwonderwijs impact hebben op de klimaattransitie.

Sterk inzetten op duaal leren

Positief nieuws zien we bij het systeem van duaal leren in het bouwberoepsonderwijs, waar er een stijging is van 293 leerlingen in het schooljaar 2022-23 t.o.v. 13 in het schooljaar 2016-17. Het aandeel in duaal leren blijft wel beperkt in vergelijking met het totaal aantal leerlingen in het secundair bouwonderwijs. Momenteel hebben 2.146 unieke bouwondernemingen een erkenning én stageplaats om leerlingen uit het secundair onderwijs op te leiden. Die bedrijven hebben hiervoor intussen ook bijna 2.600 mentoren aangesteld. In vergelijking hiermee blijft het aantal duale leerlingen (293) alsnog eerder beperkt.  

Nochtans blijven goede vakmensen goud waard voor de bouwsector en voor het waarmaken van de energietransitie hier in Vlaanderen. Embuild Vlaanderen pleit voor het herwaarderen van het vakonderwijs, waarbij handenwerk geherwaardeerd wordt en afstapt van het idee van het watervalsysteem. Elke leerling moet in de eerste graad secundair onderwijs kennismaken met, en proeven van de verschillende richtingen, waaronder ook handenwerk in bouw, hout en technieken, zodat elkeen in de tweede graad een juiste en gemotiveerde keuze maakt voor STEM-technieken.   

We hebben dan ook een verhoogde instroom van jongeren in het secundaire en hoger bouwonderwijs nodig: de knappe koppen en de handige handen. In de recente VDAB-knelpuntenlijst vinden we momenteel het knelpuntberoep ‘werfleider’ en ‘calculator bouw’ terug op respectievelijk de tweede en de zevende plaats, naast de techniekers en bouwvakkers. Jongeren en studenten warm maken om voor een bouwrichting te kiezen, wordt meer dan ooit belangrijk.  

In het hoger en universitair onderwijs gaan de inschrijvingen voor de bouwrichtingen industrieel/burgerlijk ingenieur jaar na jaar achteruit. Het graduaat werforganisatie dat sinds 2019 opstartte, is wel een succesverhaal en het aantal inschrijvingen kent een gestage opmars.

Internationaal talent

Om meer internationaal talent naar Vlaanderen te trekken, pleit Embuild Vlaanderen samen met de drie Vlaamse universiteiten om volop in te zetten op de Engelse master voor burgerlijk ingenieur. Ook de Vlaamse studenten burgerlijk ingenieur kiezen massaal voor de Engelstalige master om een internationale carrière uit te bouwen of om optimaal te kunnen werken op een steeds internationalere werkvloer en met behulp van diverse digitale applicaties. Engels wordt meer en meer de standaardtaal op de werf. Dit weerspiegelt zich ook in het aantal inschrijvingen voor de Nederlandstalige variant van burgerlijk ingenieur; het is een spookrichting geworden. Daarom dient de Engelse variant van de opleiding gevaloriseerd te worden. 

Secundair bouwonderwijs

In het secundair onderwijs kiezen ook steeds minder jongeren voor het bouwonderwijs. Er zitten in het schooljaar 2021-22 12,4% minder derdegraadsleerlingen in de bouw- en houtrichtingen dan in 2017-2018.   

STEM (Science Technology Engineering en Mathematics) & bouwonderwijs

De evolutie van het aantal studenten en leerlingen in bouwrichtingen moet een kentering krijgen. Als we het totale aantal STEM-afgestudeerden in het hoger onderwijs in België vergelijken met de ons omringende landen, kiezen onze jongeren aanmerkelijk minder voor een bouw & STEM-richting in het hoger onderwijs, terwijl de vraag naar deze profielen over de sectoren heen stijgt. Voor de bouwsector is dat niet anders: 2022 was een recordjaar waarin VDAB 25.025 vacatures ontving en waarvan er een derde onvervuld blijft tot vandaag.