SCROLL
INHOUD
Verkiezingen 2024
Intro / citaat / kerncijfer
1. Renovatieritme opvoeren
2. Energietransitie (semi-)publieke gebouwen
3. Fossielvrije transitie
4. Energiedelen en -gemeenschappen
Kaderstuk: Opbouw van voldoende capaciteit
TOP PAGE
Monitoringpad 2050 voor EPC van woningen richting een energielabel A voor alle woningen. Op 1 januari 2022 had 6,8% van de Vlaamse woningen een A-label.
Grafiek 8:
Monitoringpad 2050
F
E
D
C
B
A
Percentage (%)
Bron: VEKA
Samir Louenchi
Administrateur-generaal van het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA)
De bouwsector is cruciaal voor het slagen van onze klimaat- en energietransitie. De installatie van zonnepanelen en warmtepompen zorgt voor duurzame, hernieuwbare energie en verlaagt onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Het isoleren van onze gebouwen verlaagt de energiefactuur en reduceert onze broeikasgasuitstoot. De voorbije jaren werden al stappen gezet binnen de bouwsector. Maar we zijn er nog lang niet. De komende jaren moeten we samen verder op de ingeslagen weg en daarbij zelfs nog een versnelling hoger schakelen. De renovatiegraad moet verhoogd worden om onze klimaatdoelstellingen te kunnen realiseren. De elektriciteitsvraag zal meer afgestemd moeten worden op het wisselende aanbod en de variërende prijzen. De grote uitdaging daarbij wordt het rekruteren en opleiden van voldoende arbeidskrachten. We zullen ook meer moeten investeren in technologie en schaalvergroting. De initiatieven die Embuild Vlaanderen in deze werven neemt, zijn dan ook alleen maar toe te juichen. Er is geen tijd te verliezen, we moeten aan de slag. Gelukkig staan de neuzen in dezelfde richting.
Grafiek 10:
Aantal verstrekte consumentenkredieten op afbetaling
(eerste trimester)
Energiebesparende investeringen
Immo (= vooral renovatie)
Bron: BVK - Embuild
2023
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
15.000
10.000
5.000
Sleutelmomenten voor energierenovaties | % van alle woningen/jr | Aantal/jr |
Verkoop (1x/30j) | 2.5% | 75 000 |
Andere transfers | 1.0% | 30 000 |
Huurderswissel (1x/5j) | 3.9% | 110 000 |
Leegstand | Nvt | 50 000 |
Renovatie met vergunning | 0.6% | 18 000 |
Diepgaande renovatie | 0.1% | 3 000 |
Sloop en vernieuwbouw | 0.14% | 4 000 |
Als voor energierenovaties wordt ingezet op sleutelmomenten krijgen we de gewenste renovatiegolf op gang
Appartementen
Als u uw appartement vanaf 2040 aangekocht hebt, dan moet die binnen 5 jaar een label A halen.
2040
Als u uw appartement vanaf 2035 aangekocht hebt, dan moet die binnen 5 jaar een label B halen.
2035
Als u uw appartement vanaf 2028 aangekocht hebt, dan moet die binnen 5 jaar een label C halen.
2028
Als u uw appartement vanaf 2023 aangekocht hebt, dan moet die binnen 5 jaar een label D halen.
2023
Huizen
Als u uw woning vanaf 2040 aangekocht hebt, dan moet die binnen 5 jaar een label A halen.
2040
Als u uw woning vanaf 2035 aangekocht hebt, dan moet die binnen 5 jaar een label B halen.
2035
Als u uw woning vanaf 2028 aangekocht hebt, dan moet die binnen 5 jaar een label C halen.
2028
Als u uw woning vanaf 2023 aangekocht hebt, dan moet die binnen 5 jaar een label D halen.
2023
Bron: VEKA
Figuur 1:
Verstrengingspad renovatie residentieel, Veka
Energie-efficiënte retrofit voor 166 sociale woningen in Aarschot (ill. Willemen)
De Vlaamse overheid heeft een duidelijk verstrengingspad bekend gemaakt voor de verplichte energierenovaties. Vandaag dienen nieuwe eigenaars te renoveren tot energielabel D, maar in de volgende jaren wordt dat stelselmatig verstrengd tot label A. Als gevolg van de hoge energieprijzen is de terugverdientijd van energetische investeringen aanzienlijk geslonken.
Steunpunt Wonen berekende in 2019 dat er bijna 150 miljard euro aan investeringen nodig zijn om het woningpark energiezuinig te maken. 2,5 miljoen woningen hebben energetische tekortkomingen en 1,5 miljoen woningen hebben een kwaliteitsgebrek.
Doelstelling: langetermijn pad voor energierenovatie om de betaalbaarheid - dat zijn aflossingslasten en energiefactuur - voor de lagere inkomens te vrijwaren.
Embuild Vlaanderen ondersteunt ten volle de renovatieturbo die tijdens de vorige legislatuur op gang werd getrokken met de renovatieverplichting als hefboom. Maar er is nog een hele weg af te leggen om alle woningen energie-efficiënt en fossielvrij te maken. Het pakket aan maatregelen werd versterkt, het premiestelsel vereenvoudigd en een uniek loket voor (ver)bouwers werd gelanceerd: ‘Mijn Verbouwpremie’. Die initiatieven dienen verder te worden versterkt. De helft van de bestaande eigenaars heeft immers niet de nodige middelen of terugbetalingscapaciteit om een energierenovatie op te starten. Hoewel het aantal renovaties in stijgende lijn gaat, dient het ritme te verdrievoudigen om de doelstelling te halen.
Jaarlijks zal er om en bij de 5 miljard euro in energierenovaties geïnvesteerd moeten worden om de energiedoelstellingen tegen 2050 te halen. De steun van de overheid blijft een belangrijke stimulans, maar het merendeel van de investeringen komt uit de portemonnee van huishoudens en de private sector. Zo werd er in 2021 voor 60 miljoen euro aan isolatie- en energiepremies uitbetaald.
Indien een ingrijpende renovatie niet in één keer wordt aangevat maar gefaseerd, dan is een globaal renovatiemasterplan een absolute noodzaak. Die integrale aanpak vraagt een maatregelenpakket op maat van de eindgebruiker, een optimale integratie van technieken (gebouw, installaties), een samenwerking van actoren in bouwteams en doordachte financiering.
Bron: Veka - verwerking Embuild Vlaanderen
Aanvragen via Fluvius tot 1/7/2022. Aanvragen via Mijn Verbouwpremie vanaf 1/10/2022
Grafiek 9:
Aantal energiepremies
01
Zet sterker in op het ontzorgen van particulieren, verenigingen van mede-eigenaars (VME’s), de eigenaars van tertiaire gebouwen zoals scholen enz. Daarbij kan voortgebouwd worden op de energiehuizen, renovatiecoaches en het Vlaams Energiebedrijf (VEB).
01
02
03
Bouwprofessionals kunnen een beroep doen op de Buildwise Renovatieacademie. Daar vinden zij de nieuwste inzichten en praktijken...
Kwaliteitsvol renoveren is niet eenvoudig. Elk project is anders. De aannemer is vaak de contactpersoon bij uitstek voor het uitvoeren van renovatiewerken...
TOP PAGE
25 Vaste luifels bekleed met zonnecellen voor het Marie-Elisabeth Belpairegebouw te Brussel (ill. Facilitair Bedrijf)
(semi-) publieke gebouwen
Frederik Hindryckx
CEO van het Vlaamse Energiebedrijf (VEB)
De publieke sector heeft een uitgebreid patrimonium dat vaak niet aangepast is aan de energetische standaarden van vandaag. Voor de meeste entiteiten is het niet evident om de expertise in huis te hebben om deze uitdaging aan te pakken. Het VEB heeft expertise in huis, en zet deze door naar raamovereenkomsten in lijn met de wet op de overheidsopdrachten. De overheidsdiensten hoeven dus geen tijd meer te steken in de aanbesteding van een kwalitatief studiebureau of aannemer, ze kunnen eenvoudig afnemen van onze raamcontracten.”
“Sinds dit jaar stelt het VEB de dienst ‘vastgoedstrategie’ beschikbaar om publieke diensten te helpen hun strategie naar de klimaatdoelstellingen van 2050 uit te stippelen. Voor kleine publieke diensten volstaat meestal een energiescan of audit, die de relevante energiebesparende maatregelen in kaart brengt. In ons energieplatform Terra krijgt de publieke dienst een handig overzicht van de maatregelen. Wij staan vervolgens klaar om deze maatregelen uit te voeren.
Zowel bij private als bij overheidsgebouwen dringen zich energierenovaties op. Beleidsmaatregelen zetten er steeds meer op in. Naargelang gebouwtype zijn er verschillende trajecten richting energie-efficiëntie en fossielvrij. Sinds 1 januari 2022 geldt voor nieuwe eigenaars van niet-woongebouwen een verplichting om binnen de vijf jaar energetisch te renoveren. De energievereisten werden gekoppeld aan een verstrengingspad.
De overheid geeft het goede voorbeeld met haar langetermijnrenovatiestrategie en -doelstellingen: elke gebouweenheid van een groot publiek gebouw moet in 2028 voldoen aan een minimaal energieprestatielabel. In 2045 wordt dit verstrengd tot koolstofneutraal. Vanaf 2050 geldt deze verplichting ook voor semi-publieke gebouweenheden.
Aangezien de energieprijzen volatiel zijn, is het zaak om eenmalige investeringen aan te moedigen die het energieverbruik blijvend en aanzienlijk verminderen. Zo worden kortetermijnmaatregelen om de energiefactuur betaalbaar te houden minder noodzakelijk.
Aandachtspunt is dat publieke en semi-publieke gebouwenbeheerders zo snel mogelijk werk maken van de randvoorwaarden voor een succesvolle energierenovatie. Speerpunten zijn het energieverbruik binnen het gebouwenpark in kaart brengen en het bepalen van de vastgoedstrategie. Daarbij zijn betrouwbare data over het energieverbruik van vitaal belang.
ESCO-bedrijven (Energy Service COmpanies) en energieprestatiecontracten kunnen een belangrijke rol spelen in het realiseren van de klimaatambities. Een ESCO heeft knowhow, optimaliseert de afstemming tussen verschillende maatregelen en garandeert de vooraf vastgelegde energiebesparing. Het Vlaams Energie Bedrijf (VEB) is een degelijke en geprefereerde facilitator. Bovendien blijkt uit de praktijk dat er nog veel groeipotentieel is.
01
Bouw knowhow uit en benadruk best practices bij lokale besturen
Sensibiliseer gebouwbeheerders om werk te maken van het in kaart brengen en monitoren van hun energieverbruik evenals om grondig na te denken over een vastgoedstrategie. Diverse organisaties zoals VEKA, VEB en VVSG moeten daarom hun inspanningen opvoeren. Ook moet werk worden gemaakt van het afstemmen en integreren van de energiemanagementsystemen E-Lyse en Terra van Fluvius en VEB.
Ook pleit Embuild Vlaanderen voor peter- of meterschapsprojecten om leertrajecten met steden en gemeenten op te zetten. Zo wordt de nodige kennis gecreëerd bij de gebouwenbeheerders. Lokale overheden beslagen in het meten van energieverbruik en het bepalen van een vastgoedstrategie kunnen hun ervaringen delen.
01
02
03
04
05
"Warmtepompen bij sleutelmomenten plaatsen, impliceert ongeveer 180.000 plaatsingen per jaar"
2025
› Verbod aardgasaansluiting voor nieuwe woon- en
niet-woongebouwen
2023
› Verbod aardgasaansluiting grote verkavelingen en appartementen vanaf 5 wooneenheden
2022
› Verbod aardgasaansluiting grote verkavelingen en appartementen vanaf 15 wooneenheden
› Verbod stookolieketels in nieuwbouw en bij grondige renovaties
› Verbod plaatsing stookolieketels in bestaande gebouwen
› Verbod aardgasaansluiting grote verkavelingen en appartementen vanaf 25 wooneenheden
2021
Grafiek 11:
Tijdslijn voor de defossilering van verwarming
Bron: Vlaamse regering
TOP PAGE
Meer dan 1.000 zonnepanelen op het Sint Anna woonzorgcentrum in Herentals (ill. Vanhout)
De bouwsector is een sleutelspeler in het terugdringen van onze CO2-uitstoot. De sector kijkt verder dan de Europese ambitie voor 2030 om de broeikasgasemissies met 55% te verminderen. Fossielvrij is het devies. Een optimale isolatiegraad, hernieuwbare energie en energie-efficiënte technieken zijn noodzakelijk. Bouwprofessionals installeren steeds vaker warmtepompen (lucht-lucht; lucht-water-geothermisch) bij nieuwe, vooral grondgebonden woonprojecten. (Vervangende) nieuwbouw neemt een voortrekkersrol op in de fossielvrije transitie. Ingrijpende energierenovaties dringen zich op voor het bestaande gebouwenpark, aangezien vandaag slechts een vierde beschikt over label A of B. Terwijl een fossielvrije woning je woonkosten beheersbaar houdt. Zelfs bij schokken op de energiemarkt. Ook de waarde van je woning blijft op peil.
Grafiek 12:
Bij sleutelmomenten warmtepompen plaatsen, doet aantal warmtepompen fors groeien
(Hierbij zouden verwarmingsinstallaties die niet vervangen moeten worden of waar er geen nieuwe eigenaar is en die niet onder een collectief project vallen, tot en met 2030 ongemoeid gelaten worden. Vroegtijdige kapitaalsvernietiging wordt zo beperkt.
Het aantal geplaatste warmtepompen per jaar zou in dit scenario fors toenemen ten opzichte van de ambities in het VEKP (12.000 per jaar) naar 188.000 per jaar.)
Collectief
Na koop
Vervanging
Nieuwbouw
50.000
337.500
600.000
231.000
45.000
Pad -2022
aantal warmtepompen in Vlaanderen in 2030
Bron: SERV
https://assets.vlaanderen.be/image/upload/v1659536411/SERV_20211014_Fitfor55_ADV_eioooo.pdf
1.400.000
1.000.000
800.000
400.000
Grafiek 13:
Vermogen windturbines per km² in de EU-lidstaten, in kW/km²
(cumulatief tot eind 2021)
Duitsland
Nederland
Vlaanderen
Denemarken
België
Portugal
Ierland
Luxemburg
Spanje
Oostenrijk
Italië
Griekenland
Frankrijk
Zweden
Polen
Kroatië
Cyprus
Roemenië
Lithouwen
Finland
Estland
Bulgarije
Tsjechië
Hongarije
Letland
Malta
Slovenië
Slowakije
Vermogen per km², in kW/km²
62
0
0
0
1
4
4
6
7
9
10
13
17
17
23
27
34
35
37
39
55
62
63
81
109
114
143
157
Bron: VEKA
150
100
50
Grafiek 14:
Vermogen zonnepanelen per inwoner in de
EU-lidstaten, in W/inw
(cumulatief tot eind 2021)
Nederland
Duitsland
Vlaanderen
België
Luxemburg
Malta
Italië
Griekenland
Cyprus
Oostenrijk
Estland
Spanje
Denemarken
Hongarije
Frankrijk
Polen
Tsjechië
Slovenië
Bulgarije
Portugal
Zweden
Slowakije
Lithouwen
Finland
Roemenië
Ierland
Kroatië
Letland
382
Vermogen (in W) per inwoner
4
27
27
73
73
91
98
155
160
172
174
198
203
219
219
274
277
311
315
353
371
397
435
545
663
706
815
Bron: VEKA
800
600
400
200
Want de uitdaging zit in het efficiënt laten samenwerken van de afzonderlijke componenten, wat zowel een doordacht concept (ontwerp) als een slimme operationele aansturing (regeling) vraagt. Systeeminnovaties (met focus op integratie) zijn dus nodig. Naast het ontzorgen van de gebruiker zal een voorspellende anticiperende geautomatiseerde optimale regeling een optimale inzet van hernieuwbare energiebronnen garanderen, met een lagere factuur en minder CO2 emissies als resultaat.
De transitie van een gecentraliseerd netwerk op fossiele brandstof zoals gas naar een nieuw netwerk met lokale hernieuwbare energieproductie vergt een grondige aanpak op basis van een duidelijke langetermijnvisie. Dat maakt de meerjarige investeringsplannen van netbeheerder Fluvius voor de komende decennia zo belangrijk. Want elektrificatie van onze gebouwen, wijken en vervoer vergen investeringen in een geïntegreerd en versterkt netsysteem om de bijkomende vraag, productie en distributiecapaciteit - vooral bij piekmomenten - te optimaliseren. De brede uitrol van digitale meters is op gebouwenniveau een belangrijke stap, maar nu dienen we gebouwen, wijken en laadinfra ook aan te sturen. Lokale productie en uitwisseling van hernieuwbare energie vormen cruciale hefbomen, die nog meer tot hun recht komen via collectieve energiesystemen.
De elektrificatie van goed geïsoleerde gebouwen met behulp van warmtepompen en hernieuwbare energietoepassingen zoals wind- en zonne-energie helpen fossiele brandstoffen uitfaseren.
Ook collectieve voorzieningen zoals (kleinschalige) warmtenetten op lage temperatuur zullen een belangrijke rol spelen. De warmtebron kan hierbij restwarmte zijn uit industriële processen maar evengoed aardwarmte of warmte uit waterloop of het rioolstelsel. Cruciaal is dat deze complexere installaties worden aangestuurd door Energie Management Systemen.
01
De Vlaamse overheid moet haar prognoses voor zonne- en windenergie stelselmatig en aanzienlijk naar boven herzien: die bedragen nu respectievelijk 400 en 150 MW extra per jaar. Naast zon en wind gaat het om de beschikbare aardwarmte via aqua- en riothermie en dankzij geothermische installaties met eventueel BEO-velden (Boorgat Energie Opslag). In nieuwe woningen worden straks uitsluitend warmtepompen geïnstalleerd. Vanaf 2025 dient bovendien elke nieuwbouw in Vlaanderen fossielvrij te zijn. Vandaag al worden nieuwbouw en ingrijpende renovaties van hernieuwbare energietoepassingen zoals pv-panelen voorzien. De fors toenemende elektromobiliteit zal de vraag naar hernieuwbare energie verder doen toenemen.
01
02
03
04
05
06
07
Naast voldoende bouwpersoneel gaat het opbouwen van een toereikende capaciteit die beantwoordt aan de stijgende noden in de energie- en klimaattransitie gepaard met innovatie, standaardisering en het belang van een voorspelbaar en rechtszeker beleid.
De capaciteit van grotere bedrijven kan optimaal gebruikt worden door meer in te zetten op raamcontracten en collectieve renovatieprojecten. Zo kan bijvoorbeeld de studiecapaciteit aanwezig in deze bedrijven ingezet worden om deze projecten efficiënt te laten verlopen.
Op dat vlak kunnen lokale besturen een belangrijke rol spelen in het samenbrengen van verschillende kleinere renovatie-opdrachten tot een groter raamcontract. Particulieren zouden zich moeten kunnen melden bij een centraal punt in de gemeenten (bijv. de energiehuizen) waardoor aannemers via toepassing van een systeem van raamcontracten meerdere energetische renovatieprojecten na elkaar kunnen uitvoeren.
Want een beleid om de capaciteit van de bouwsector te verhogen moet enerzijds inzetten op voldoende flexibiliteit om genoeg piekcapaciteit te creëren wanneer een uitzonderlijke, tijdelijke vraagstijging zich voordoet. Anderzijds moet het beleid ook de verhoging van de capaciteit van de bouwsector op lange termijn te ondersteunen.
Zorg daarom voor een voorspelbare toename van de vraag:
Bouwbedrijven die op lange termijn willen investeren in personeel en materieel moeten de vraag op een betrouwbare manier kunnen inschatten. Een rechtszeker kader, een stabiel premiestelsel dat een maximale hefboom creëert en een transparant verstrengingspad voor energetische verplichtingen kunnen hiertoe bijdragen.
Schrijf opdrachten uit op maat van grote en kleine bedrijven zodat de hele bouwsector optimaal kan ingezet worden.
Frederik Loeckx
Managing Director van Flux50
Dat de wereld spaarzamer met energie moet omgaan en de resterende energie moet elektrificeren is welbekend. Elektriciteit is immers de enige energievector die we op grote schaal kunnen produceren zonder dat broeikasgassen vrijkomen. Gelukkig gaan energie-efficiëntie en elektrificatie hand in hand. We gaan er dan ook vanuit dat we het energiegebruik kunnen halveren wat betekent dat de elektriciteitsproductie moet verdrievoudigen. In Vlaanderen hebben we voldoende ruimte om deze energie lokaal te produceren en alle modellen geven een aantal no regret-maatregelen aan om deze productie te realiseren. Zo tonen alle scenario´s tegen 2030 een nood aan 50 GW zonnepaneelproductie. Alle bouwprojecten, industrieel of residentieel, nieuwbouw of renovatie moeten dan ook maximaal bijdragen aan deze doelstelling en van bij de ontwerpfase bijdragen aan een productie die verder gaat dan eigen verbruik. Met concepten als energiedelen is het mogelijk om hieruit naast een maatschappelijk ook een financiële meerwaarde te realiseren.”
TOP PAGE
Snelwegparking met laadpaal aan de E17 in Kalken
(ill. departement MOW)
Vlaanderen is een frontrunner in energiecoöperatieven, kent vele samenwerkingsverbanden op bedrijventerreinen en heeft de afgelopen jaren kennis en expertise opgebouwd in dit onderwerp door verschillende internationale en regionale projecten.
De omzetting van de Europese richtlijnen (hernieuwbare energie en interne markt) rond energiegemeenschappen naar regionale/nationale wetgeving maakt de krijtlijnen duidelijk waarbinnen de eerstkomende jaren gewerkt kan worden met energiegemeenschappen. Voor positieve energiewijken wordt er een herziening verwacht van de EPBD-richtlijn. Deze gemeenschappen en wijken zijn een noodzakelijk middel om stappen in de energietransitie te zetten.
Energiegemeenschappen kunnen met name helpen bij:
• de participatie van de burger in de energiesector met toenemende inclusiviteit;
• verhoogde investering in hernieuwbare energie en energie-efficiëntie;
• creëren van lokale flexibiliteit om (lokale) netproblemen te verhelpen/voorkomen.
Positieve energiewijken geven bovendien een bijkomend voordeel aan de wijk door
• aantrekkelijkheid van bestaande wijken;
• betaalbaarheid door collectieve energie-oplossingen;
• sectorkoppeling met bijv. restwarmte van nabijgelegen industrie of lokale mobiliteit;
• het bevorderen van diensten op basis van een lokaal ecosysteem.
“Praktijkprojecten tonen aan dat er een groot engagement van de burger en bedrijven is om gezamenlijk de zaken aan te pakken, maar dat de toepassing vaak nog vragen oproept.”
01
Faciliteer nieuwe pilootprojecten van positieve energiewijken in samenwerking met o.a. projectontwikkelaars, steden en gemeenten.
01
02
03